آرایه های ادبی

توضیح  آرایه های ادبی که تاکنون خوانده اید:

مراعات نظیر : که همان شبکه یا زنجیره مفهومی می باشد یعنی آوردن چند کلمه از یک مجموعه که با هم تناسب دارند مثل :

مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو                         یادم از کشته ی خویش آمد هنگام درو

در اینجا مزرعه و داس و کشت و درو به هم مربوط هستند

صنعت تشبیه : یعنی مانند کردن چیزی به چیز دیگر که در داشتن صفت یا صفاتی مشترک باشند .و چهار رکن یا پایه دارد که عبارتند از :

قسمت اول (مشبه) - کلمه ای که آن را به کلمه دیگری تشبیه می کنیم .

قسمت دوم (مشبه به )- کلمه ای که مشبه به آن تشبیه شده است .

قسمت سوم ( ادات تشبیه ) - کلماتی که نشان دهنده پیوند شباهت می باشد .(همچون - مانند - شبیه -  مثل - نظیر - همانند - به سان - چون - همانند - چنان و ....)

قسمت چهارم (وجه شبه ) - صفت یا ویژگی مشترک بین مشبه و مشبه به (دلیل شباهت )

مثال : علی چون شیر شجاع است . علی (مشبه ) ؛ شیر (مشبه به ) ؛ چون (ادات تشبیه ) ؛ شجاع (وجه شبه ) 

اگر تشبیهی ادات تشبیه داشته باشد آن را تشبیه مرسل می گویند .لازم به ذکر است که گاهی اوقات وجه شبه نوشته نمی شود و با توجه به مفهوم باید آن را درک کرد مثلا در همین جمله فقط بگوید علی چون شیر است و صفت شجاعت باید توسط دانش آموز کشف و نوشته شود .

صنعت کنایه : سخنی که دو مفهوم دور و نزدیک دارد و هدف گوینده مفهوم دور آن است .مانند هنوز دهانت بوی شیر می دهد که مفهوم نزدیک آن شیر و دهان و مفهوم دور آن خردسال بودن است یا چه خاکی بر سرم بریزم مفهوم نزدیک خاک و سر و مفهوم دور حالا چه کاری باید انجام دهم .

صنعت مبالغه : مطلبی را بیش از اندازه بزرگ کردن و غلو کردن به صورتی که از تصور خارج باشد مانند :

ز سمش زمین شد همه چاک چاک

صنعت تضاد (طباق ) : وجود کلمه هایی که از نظر معنا با هم متفاوت هستند در یک جمله یا بیت یا مصرع .مثل :

نیک باشی و بدت بینند خلق                      به که بد باشی و نیکت بینند

نیکی و بدی دو کلمه مخالف هستند

صنعت تلمیح : تلمیح به معنی اشاره کردن است اشاره به آیه - حدیث - داستان قرآنی -رویداد تاریخی مثل :

به نام خدایی که جان آفرید که اشاره به آیه خلق الانسان دارد یا پدرم روضه رضوان به دو گندم بفروخت که اشاره به داستان حضرت آدم و رانده شدن او از بهشت دارد .

صنعت یا آرایه تمثیل : همان ضرب المثل است که برای انتقال یک مفهوم به دیگران خصوصا افراد عادی به کار می رود مثل :

از مکافات عمل غافل مشو       گندم از گندم بروید جو ز جو

صنعت تشخیص : که همان جان بخشی یا شخصیت بخشی به اشیا و جانوران و گیاهان می باشد مثل : غنچه با دل بگرفته گفت

صنعت مناظره : گفتگوی بین دو نفر می باشد که هر کدام سعی دارند با آوردن دلیل خود و نظراتشان را به دیگری اثبات کنند مثل : مناظره بین نمایندگان یا مثل ابیات زیر

سیر یک روز طعنه زد به پیاز          که تو مسکین چقدر بدبویی

گفت :از عیب خویش بی خبری       زان ره از خلق عیب می جویی

سجع : نثر و نوشته ای که به صورت آهنگین است و دارای وزن و قافیه است مثل کتاب مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری

الهی ضعیفان را پناهی مومنان را گواهی ؛ چه بود که افزایی و نکاهی ؟